Prof. Dr. Barış Erdoğan – 1980’ler moda tarihinin tahminen de en “aşırı” ve “cesur” periyoduydu. Renklerin, desenlerin ve tarzların alabildiğine özgürce bir ortaya geldiği estetik hudutların zorlandığı yıllardı. Vatkalı ceketler, taytlar, aynalı gözlükler, büyük vücut tshirtler, şalvar pantolonlar, yarasa kollu kazaklar, geniş kemerler, iri imitasyon takılar, perma ya da aslan yelesi diye tabir edilen saç modelleri, neon makyaj renkleri, parlak rujlar ve daha birçok model ve sitille 1980’ler apayrıydı. Jöle ve briyantinle şekillendirilmiş saçların, pantolon içine sokulan kazakların, kolda gerilim bileziklerinin ve altın künyenin trend olduğu bir periyottu. Bugünden geriye dönüp bakıldığında bu aşırılıklar çoğunlukla bir zevksizlik olarak nitelendirilse de o yılların modası birçok yenilikçi trendi de beraberinde getirdi. Estetik anlayışları alt üst eden ve sıra dışı yaklaşımlarıyla bu periyodun modası hafızalara kazındı.
Taksitli satış devri…
80’lerin bu çarpıcı moda anlayışının ortaya çıkışında hiç kuşkusuz periyodun ekonomik, siyasal ve teknolojik değişimlerinin büyük bir tesiri oldu. 80’ler dünya genelinde toplumların nükleer savaş tehditlerinden bıktığı, terör olaylarından yorgun düştüğü, mevcut siyasal tertiplerden umudunu kestiği bir vakit dilimiydi. Buna karşılık 80’ler tıpkı vakitte ekonomik açıdan tüketim toplumunun yükseldiği bir periyottu. Kapitalizmin tepe yaptığı bu yıllarda, bilhassa Batı ülkelerinde insanların alım gücü artıyor, lüks tüketim eserleri taksitli satışlar, ucuz krediler sayesinde hiç olmadığı kadar ulaşılır olmaya başlıyordu. Bu da hayatın sıkıcılığından kaçış arayan, kişiselliklerini ortaya koymaya çalışan kitleler için modada daha gösterişli, renkli ve mert dizaynların öne çıkmasına neden oldu.
Müzik ve pop kültürü 1980’lerde moda ile sıkı sıkıya iç içe geçti. Bu 10 yıl içerisinde, ikonik müzik klipleri, televizyon programları, sinemalar ve ünlülerin kıyafet tercihleri, sokak modasını şekillendirirken, sokak modası da pop kültürünü besledi.
Bilezikler, kolyeler…
Şarkı sözleri ve klipleriyle yerleşik normlara savaş açan Madonna, 1980’lerin modasına damgasını vuran en kıymetli
pop ikonlardan biri oldu. Dantelli elbiseleri, büyük çapraz kolyeleri ve parlak bilezikleriyle yarattığı tarz genç kızlar tarafından süratle benimsendi. Madonna’nın tesiri yalnızca kıyafetlerle sonlu kalmadı. Onun özgürlükçü ve hudutları zorlayan imajı, bayanların toplum içindeki yerini ve cinsiyet normlarını sorgulamalarına da katkıda bulundu. Müzik dünyasının tesiri yalnızca Madonna ile hudutlu değildi. MTV’nin 1981’de yayın hayatına başlaması, müzik görüntülerinin moda üzerindeki tesirini katbekat artırdı. Michael Jackson’ın “Thriller” klibindeki ikonik kırmızı ceketi yahut Cyndi Lauper’ın rengarenk saçları ve eklektik tarzı gençler ortasında süratle trend oldu.
Saçlar havalandı
Kadınlar için bu devrin en ikonik saç tarzı kabarık ve büyük dalgalarla şekillendirilen saçlardı. Saç düzleştiricileri ve maşaları bu devrin vazgeçilmez araçlarından oldu. Permaların popülaritesi artarken birçok bayan, bu devrin simgesi haline gelen kıvırcık ve hacimli saçlara kavuştu. Asimetrik kısımlar ve toplanmış saç modelleri epey revaçtaydı. Burgonya (koyu kırmızımsı mor) ve kızıl periyodun tanınan saç renkleriydi. Ayrıyeten saç bantları ve büyük
tokalar da bayan saç aksesuarları ortasında popülerdi.
Santrafor kesimi!
Erkekler içinse uzun saçlar ve aslan yelesi denen mullet kesiti trendiydi. Mullet, önleri kısa, gerisi uzun olarak kesilmiş saç modeline verilen ismi. Genç, yaşlı birçok erkek santrafor saçı olarak da isimlendirilen tarzda saçlarını kestirtiyordu. Birebir vakitte jöle ve saç spreyleri erkeklerin saçlarını şekillendirirken en çok tercih ettiği eserler ortasındaydı.
Milliyet’in 1983’de ‘Türkiye’nin tek punk kızı Billur Kalkavan’ başlığıyla duyurduğu haberde Kalkavan, ‘Punk akımı 60’lı yıllarda İngiltere’de ortaya çıktı. Punk’lar iğrenç davranışlarının yanı sıra yıkanmaz ve leş üzere kokarlar, ben onların yalnızca modasını aldım ve uyguluyorum” diyor.
Türkiye’yi es geçen punk rüzgârı
1980’ler, birçok müzik ve moda akımına mesken sahipliği yaptı, fakat tahminen de en dikkat cazibeli olanı punk’tı. Punk, yalnızca bir müzik tipi değil, birebir vakitte bir hayat biçimi ve moda anlayışıydı. Bu devrin gençleri, kural tanımayan, asi ve isyankâr punk ruhunu benimsedi. Rengarenk mohikan saç tarzları, deri ceketler, yırtık jeanler ve ürkütücü piercingler, punk modasının en besbelli unsurlarıydı. Bilhassa İngiltere ve Amerika’da tanınan olan bu tarz gençler ortasında süratle yayıldı. Metal zımbalar, güvenlik iğneleri ve zincir aksesuarlar kıyafetlere eklenerek, kişisellik ve özgürlük iletisi verildi. Slogan baskılı tişörtler, anarşi simgeleri ve küme logosu taşıyan bandanalar da punk kültürünün ayrılmaz kesimleriydi. Batı’da fırtına üzere esen bu rüzgâr 12 Eylül askeri darbesini yaşamış o günün Türkiye’sini büyük ölçüde es geçti.
Cesur mayolar
1980’ler mayo modası için de unutulmaz bir periyottu. Bu devir abartılı kısımlar, canlı renkler ve dikkat alımlı desenlerle öne çıktı. Yüksek bel bikiniler, bacakları uzun gösteren derin kesim mayolar ve neon renkler 1980’lerin plajlarına damgasını vurdu. Fırfırlar, volanlar ve metalik kumaşlar, o yılların feminen ve şık havasını yansıtıyordu. Ayrıyeten, aerobiğin ve fitness’ın popülerleşmesiyle spor tesirli mayo dizaynları da revaçta oldu. Tek omuzlu asimetrik bölümler periyodun özgürlük ruhunu ve yürek anlayışını çağdaş bir dokunuşla yansıtıyordu. 1980’ler mayo modasında da kendine has, gözü pek ve özgün bir iz bıraktı.
İz bırakan giysi ve sitil trendleri
1980’lerin mirası, bugün bile pop kültürün ve modanın etkileşiminin ne kadar güçlü olabileceğini bize hatırlatıyor. Moda, yalnızca giysi değil birebir vakitte bir periyodun toplumsal, kültürel ve politik yansımasıdır. Bugün 1980’lerin hafızalarda iz bırakan giysi ve tarz trendlerini tahlil edeceğiz.
Vatkalı Ceketler: Güç ve iktidar sembolü
1980’ler modasının en bariz ve tanınmış ögelerinden biri kuşkusuz vatkalı ceketlerdir. Vatkaların 80’ler modasında bu kadar ön planda olmasının gerisinde toplumsal olayların bireyler üzerinde yarattığı ruhsal tesirler yatıyor. Milletlerarası arenada yaşanan güç savaşları, siyasi çalkantılar, askeri darbeler, toplumsal devletin geri çekilmesi bireylerin kendilerini daha güçlü, daha dirençli ve daha korunaklı hissetme muhtaçlığını arttırdı. Omuzları geniş ve dik gösteren vatkalar bu gereksinimin bir yansıması olarak ortaya çıktı. Askeri üniformalardaki geniş omuzların verdiği otoriter ve güçlü imaj vatkalı kıyafetlerle günlük hayatta da elde edilmeye çalışıldı. 1980’ler spor ve moda dünyası için dönüşümün yaşandığı bir periyottu. Bilhassa aerobik yapılan alanlarda giysi üsluplarını da etkileyerek büyük bir değişime yol açtı. Jane Fonda’nın dünyada milyonlarca satış sayılarına ulaşan aerobik görüntüleri sayesinde renkli, desenli taytlar, mayolar ve tozluklar günlük hayatımıza girdi. Bu trend 1980’lerin enerjik, dinamik, özgür ruhunu yansıtan değerli bir fenomendi.
Jane Fonda’nın aerobik görüntüleri sayesinde taytlar hayatımıza girdi.
Havacı gözlükleri, karizmatik ceketler
Ancak pop kültürün modaya tesiri yalnızca müzikle hudutlu kalmadı. Televizyon dizileri ve sinemalar de kıyafet trendlerini belirleyici oldu. Bilhassa “Miami Vice” dizisinde Don Johnson’ın pastel renkli ekip elbiseleri yahut karizmatik pilot Maverick’i canlandıran Tom Cruise “Top Gun” sinemasındaki havacı gözlükleri, dünyada ve Türkiye’de devrin modasını şekillendiren ögelerden oldu.
Punkçu Şaban
Katma Kıymet Şaban sinemasında, Kemal Sunal, punkçu kılığına giren kapalı polisi canlandırmıştı.
YARIN: Kendini arayan Türk sineması